Tết Đoan Ngọ là ngày gì?
Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch và còn được gọi là Tết Đoan Dương. “Đoan ngọ” có nghĩa là bắt đầu giữa trưa (Đoan: mở đầu, Ngọ: giữa trưa), còn “dương” ám chỉ mặt trời và khí dương, vì vậy “Đoan dương” có ý nghĩa là thời điểm khí dương đang ở mức cao nhất.
Tại Việt Nam, ngày lễ này còn được biết đến với tên gọi dân dã là “Tết giết sâu bọ”. Ngoài Việt Nam và Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ cũng được tổ chức ở Triều Tiên và Hàn Quốc. Đây thực chất là một phong tục lễ tết Á Đông, gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của thời tiết trong năm.
Tết Đoan Ngọ năm 2024, tức ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, sẽ rơi vào thứ Hai, ngày 10 tháng 6 năm 2024.
Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ
Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam
Tại Việt Nam, Tết Đoan Ngọ lại mang ý nghĩa khác hẳn. Theo tài liệu từ Ban Tôn Giáo Chính Phủ, ngày xưa, vào mùa vụ bội thu, nông dân vui mừng vì mùa màng thành công, nhưng sâu bọ lại kéo đến phá hoại mùa màng.
Lo lắng không biết làm thế nào để tiêu diệt sâu bọ, một ông lão từ xa đến, tự xưng là Đôi Truân, đã chỉ cho người dân cách cúng bánh tro và trái cây, đồng thời vận động thể dục trước cửa nhà. Sau khi thực hiện, sâu bọ nhanh chóng bị tiêu diệt.
Kể từ đó, vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, nông dân tổ chức cúng để đuổi sâu bọ, và ngày này được gọi là “Tết diệt sâu bọ” hay “Tết Đoan Ngọ” vì lễ cúng thường diễn ra vào giữa giờ Ngọ.
Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc
Tết Đoan Ngọ được cho là có nguồn gốc từ Trung Quốc, gắn liền với nhiều câu chuyện ly kỳ, trong đó nổi bật nhất là câu chuyện về vị quan Khuất Nguyên. Khuất Nguyên là một đại thần trung thành của nước Sở trong thời kỳ Chiến Quốc.
Ông nổi tiếng không chỉ vì phẩm hạnh mà còn vì sự nghiệp văn hóa của mình. Khi không thể thuyết phục nhà vua và bị gian thần hãm hại, Khuất Nguyên đã uất ức và tự vẫn vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch bằng cách gieo mình xuống sông Mịch La.
Để tưởng nhớ Khuất Nguyên, người dân đã làm bánh bá trạng và thả trôi sông vào ngày này. Đây là một truyền thống để thể hiện lòng tiếc thương và sự tôn vinh đối với vị đại thần trung nghĩa.
Vì vậy, không nên nhầm lẫn rằng Tết Đoan Ngọ của người Việt có nguồn gốc từ Trung Quốc, như một số người vẫn lầm tưởng hiện nay.
Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ
Ngoài ý nghĩa tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng, người Việt còn coi Tết Đoan Ngọ là thời điểm để giải trừ bệnh tật, đặc biệt là trong giai đoạn giao mùa.
Theo quan niệm của người xưa, bộ phận tiêu hóa của con người thường bị ảnh hưởng bởi các loại ký sinh gây hại, mà không phải lúc nào cũng dễ dàng diệt trừ. Vào ngày mùng 5 tháng 5, các ký sinh này thường nổi lên, tạo cơ hội để mọi người tiêu thụ các thực phẩm có vị chua và chát, nhằm loại bỏ chúng và bảo vệ sức khỏe.
Cúng Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam
Lễ Gia Tiên
Mâm cúng lễ Gia Tiên bao gồm:
- Một mâm cơm chay.
- Các loại bánh chay và xôi chay.
- Ba chén rượu ba màu: trắng, đỏ, vàng, pha một chút hùng hoàng.
- Chín bông hoa đồng tiền đỏ trang trí trên mâm hoa quả.
- Ba chén nước trà với ba hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá.
- Mâm hoa quả ngũ sắc với đầy đủ năm vị: cay, chua, đắng, mặn, ngọt.
- Có thể thêm một chút tiền âm phủ.
Lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên
Lễ cúng ngoài trời được chuẩn bị với bàn lễ quay mặt về hướng Nam. Mâm cúng bao gồm:
- Một tấm vải đỏ trải rộng trên bàn lễ.
- Mâm hoa quả ngũ sắc với năm vị: cay, chua, đắng, mặn, ngọt.
- Các loại bánh chay và một mâm xôi.
- Năm chén rượu năm màu: trắng, đỏ, vàng, xanh, đen, pha một chút hùng hoàng.
- Chín bông hoa đồng tiền đỏ trang trí trên mâm hoa quả.
- Một chiếc lọng đỏ có viền vàng.
- Năm chén nước trà với năm hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá.
Tết Đoan Ngọ ăn gì?
Trái cây
Vào ngày Tết Đoan Ngọ, trái cây luôn là một phần không thể thiếu trên mâm cúng tổ tiên và trong bữa tiệc gia đình. Tháng 5 âm lịch là mùa của các loại trái cây như vải, mận Hà Nội. Hương vị ngọt bùi và chua thanh của những loại trái cây này làm cho ngày Tết thêm phần đặc sắc.
Ở miền Nam, trái cây phổ biến trong dịp này bao gồm xoài, chôm chôm, dưa hấu, và vải, đây là những loại trái cây đặc sản của vùng. Khi bày cúng và thưởng thức những loại quả này, người dân gửi gắm ước vọng về mùa màng bội thu, loại bỏ mầm bệnh và cây trái phát triển tốt.
Bánh tro (Bánh ú tro)
Bánh tro, còn gọi là bánh ú, bánh gio, hay bánh âm, có nhiều biến thể và hình dạng tùy theo vùng miền. Được làm từ gạo ngâm trong nước tro từ củi cây khô hoặc rơm, bánh được gói trong lá chuối. Bánh có vị ngọt vừa, mềm dẻo, màu trong đặc trưng và dễ tiêu. Bánh tro không nhân thường được ăn kèm với mạch nha hoặc đường mật mía.
Thịt vịt
Trước và trong ngày mùng 5 tháng 5 hàng năm, các khu chợ ở miền Bắc và miền Trung đều tấp nập bán vịt sống, vì các gia đình thường chế biến nhiều món từ vịt vào dịp này. Người miền Trung tin rằng từ ngày 5/5 trở đi, vịt trở nên béo và nhiều thịt hơn, do đó, các món như vịt luộc, vịt quay, và vịt tiềm rất phổ biến trong ngày này.
Cơm rượu nếp
Cơm rượu nếp là món đặc sản được ưa chuộng trong ngày Tết Đoan Ngọ ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Người dân tin rằng ăn cơm rượu và uống rượu vào ngày này giúp tiêu diệt sâu bọ hiệu quả. Cơm rượu nếp được làm từ nếp đồ chín, rắc men và ủ trong ba ngày. Sau đó, nước rượu được trộn vào xôi. Món cơm rượu nếp có vị ngọt thanh, cay nhẹ và chua nhẹ, rất được yêu thích bởi cả người già lẫn trẻ.
Chè hạt sen, chè đậu đen, chè trôi nước và chè kê
Hai món chè không thể thiếu trong ngày này là chè hạt sen và chè đậu đen, giúp giải nhiệt rất tốt. Tháng 5 với thời tiết mưa nắng thất thường dễ gây bệnh, nên ăn chè trong ngày này là một lựa chọn phổ biến để phòng bệnh và cầu mong sức khỏe.
Chè trôi nước, món chè quen thuộc trong các dịp lễ quan trọng như Tết Nguyên Đán và cúng 23 tháng Chạp, cũng được thưởng thức vào Tết Đoan Ngọ. Những viên chè tròn đầy, thơm ngọt không chỉ ngon miệng mà còn mang ý nghĩa cầu chúc may mắn.
Cuối cùng là chè kê, món chè đặc sản của Huế trong ngày mùng 5 tháng 5. Chè kê được nấu từ hạt kê đã loại bỏ lớp vỏ, ngâm và đun sôi cho đến khi mềm, sau đó thêm nước đường và một chút gừng. Chè có kết cấu sền sệt, màu vàng ươm, và hương vị thơm ngọt.
Lời chúc Tết Đoan Ngọ hay và ý nghĩa nhất
Ngày Tết Đoan Ngọ là dịp lễ quan trọng trong năm, khi mọi gia đình tụ họp để thưởng thức các món ăn đặc trưng. Đây cũng là thời điểm để trao gửi những lời chúc tốt đẹp, mong cho sức khỏe và thành công. Những lời chúc này sẽ là nguồn động viên, giúp mọi người sống vui vẻ và thoải mái hơn.
Hôm nay, mùng 5 tháng 5, là Tết Đoan Ngọ. Chúc mọi người có thật nhiều sức khỏe, luôn hạnh phúc, bình an và may mắn, đồng thời tận hưởng những phút giây ấm cúng bên gia đình.
Nhân dịp Tết Đoan Ngọ, chúc tất cả mọi người sức khỏe dồi dào, “diệt được nhiều sâu bọ”, và chúc bà con nông dân có một vụ mùa bội thu.
Chúc mọi người có một ngày mùng 5 tháng 5, Tết Đoan Ngọ, thật vui vẻ và ấm áp. Đừng quên dậy sớm để ăn cơm rượu nếp, giúp diệt sâu bọ và bảo vệ sức khỏe nhé.
Các hoạt động diễn ra vào ngày Tết Đoan Ngọ
Ngoài việc chuẩn bị mâm cúng vào giờ Ngọ (12 giờ trưa) ngày mùng 5 tháng 5, người dân ở các vùng quê còn tham gia vào nhiều hoạt động truyền thống khác. Họ thường rủ nhau đi hái lá để nấu nước xông, giúp làm sạch cơ thể và giải cảm.
Theo dân gian, vào lúc 12 giờ trưa ngày 5/5 là thời điểm dương khí mạnh nhất và mặt trời tỏa sáng tốt nhất trong năm. Một số nơi còn có tục treo ngải cứu để trừ tà.
Ở miền Bắc, món nếp cẩm, đặc biệt là rượu nếp cẩm, là món không thể thiếu trong ngày này. Theo truyền thống, rượu nếp cẩm nên được ăn ngay sau khi ngủ dậy để đạt hiệu quả tốt nhất. Rượu này được làm từ xôi nếp nguyên hạt lên men, còn gọi là “cái”.
Người dân thường dùng gạo nếp trắng và nếp cẩm để nấu xôi, để nguội rồi rắc men và ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu để hứng lấy nước rượu, sau đó trộn với cái tạo nên hương vị ngọt, cay dễ chịu, phù hợp cho cả người già và trẻ nhỏ.
Tại miền Trung, bánh ú tro là món không thể thiếu trong mâm cơm cúng. Các gia đình thường mua từ vài chục bánh trở lên. Ở miền Nam, thịt vịt là món không thể thiếu trong ngày lễ này, đặc biệt tại TP.HCM, nơi thịt vịt quay và heo quay trở nên phổ biến hơn so với ngày thường.
Nhiều người còn tắm lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ sâu bọ trong ngày này. Tại các vùng ven biển, người dân thường tắm biển đúng vào giờ Ngọ.
Ngoài ra, do quan niệm rằng vào ngày này, khí dương mạnh nhất trong năm, nên đây là thời điểm thích hợp để cúng cầu an. Các loại cây lá hái trong thời gian này được cho là có tác dụng tốt nhất, vì vậy các thầy thuốc thường lên núi để tìm hái thuốc.
Những ai bị cảm trong dịp Tết Đoan Ngọ được khuyên dùng nước xông từ năm loại lá: bạch đàn, dâu tằm, xương rồng, ngũ trảo và sả để cải thiện tình trạng. Một phong tục phổ biến khác là mua xương rồng để trong nhà nhằm tránh tà ma.
Kiêng kị trong ngày Tết Đoan Ngọ
Không soi gương sau nửa đêm
Theo quan niệm dân gian, sau 12 giờ đêm mùng 5 tháng 5, âm khí trở nên mạnh mẽ, nên tuyệt đối không nên soi gương hoặc chụp ảnh trước gương. Việc này có thể dẫn dụ tà khí, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và có thể dẫn đến những hiện tượng khó lý giải.
Tránh dừng chân ở nơi âm u
Ngày này, ông bà thường dặn dò rằng khi ra khỏi nhà, không nên dừng lại ở những nơi thiếu sáng hoặc âm u như nghĩa trang, bệnh viện, nhà tang lễ, vì những nơi này thường chứa nhiều tà khí và có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, điều này cũng áp dụng cho những ngày khác trong năm, vì những nơi này có thể tiềm ẩn mầm bệnh.
Tránh làm rơi hay mất tiền
Theo quan niệm xưa, việc làm rơi hoặc mất tiền vào ngày mùng 5 tháng 5 có thể được xem như là tự đánh mất tài lộc của mình, khiến vận may giảm sút. Vì vậy, khi ra ngoài, hãy chú ý giữ gìn tư trang cá nhân để tránh làm rơi hoặc mất tiền.
Kiêng để dép lộn xộn
Trong tiếng Hán, từ “dép” đồng âm với từ “tà”, nên nếu để dép lộn xộn sẽ dễ chiêu dụ tà khí. Hãy chú ý sắp xếp giày dép gọn gàng để tránh ảnh hưởng đến tài lộc và tình duyên.
Tìm hiểu Tết Đoan Ngọ ở các nước phương Đông
Trung Quốc
Tết Đoan Ngọ tại Trung Quốc diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 và còn được gọi là Tết Trùng Ngũ, vì ngày này có hai con số 5 gặp nhau. Tết Trùng Ngũ ở Trung Quốc thường được tổ chức rất trọng thể với nhiều hoạt động đặc sắc như đua thuyền rồng. Bên cạnh đó, người dân còn tham gia vào các hoạt động dân gian như làm túi thơm, làm đèn lồng và trang trí lại nhà cửa.
Nhật Bản
Tại Nhật Bản, ngày Tết Đoan Ngọ, còn được biết đến là ngày lễ dành riêng cho các bé trai. Các gia đình treo cờ cá chép, biểu tượng của sức khỏe và sự thông minh, với mong muốn con cái của họ sẽ thành đạt và khỏe mạnh. Ngoài ra, người Nhật cũng thường cúng và ăn bánh mochi vào dịp này.
Hàn Quốc
Ở Hàn Quốc, Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là Dano, là một trong ba lễ hội truyền thống lớn nhất trong năm. Đây là dịp để các thành viên gia đình sum vầy và tiếp nối các giá trị văn hóa truyền thống. Vào ngày này, phụ nữ và trẻ em thường tắm gội bằng nước lá cây diên vĩ, tham gia các trò chơi dân gian, và mặc trang phục truyền thống.
Các câu hỏi về Tết Đoan Ngọ
Tại sao Tết Đoan Ngọ gọi là Tết diệt sâu bọ?
Ngày xưa, sâu bọ thường tàn phá cây trồng khiến mùa màng thất bát. Một ngày, một ông lão từ nơi khác đến, tự xưng là Đôi Truân, đã hướng dẫn nông dân cách giải quyết. Ông lão bảo mỗi nhà lập một mâm cúng đơn giản với bánh gio (bánh tro) và trái cây, đồng thời thực hiện các bài tập thể dục trước nhà trong khi cúng.
Sau khi làm theo hướng dẫn của ông, sâu bọ đã biến mất. Từ đó, ngày này được coi là ngày Tết diệt sâu bọ, và việc cúng lễ vẫn được duy trì chu đáo ở nhiều làng quê Việt Nam, gắn liền với văn hóa nông nghiệp của nước ta.
Tại sao Tết Đoan Ngọ rơi vào ngày 5/5 âm lịch?
Theo Thạc sĩ Trần Long từ Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP.HCM), ngày Tết Đoan Ngọ rơi vào tháng 5 âm lịch, tức giữa năm, khi vụ Chiêm kết thúc và vụ Mùa bắt đầu. Đây là thời điểm để người dân tạ ơn trời đất và tổ tiên, đồng thời ăn mừng vụ mùa thành công.
Thạc sĩ Long giải thích rằng từ “Đoan” có nghĩa là “bắt đầu,” và “Ngọ” chỉ khoảng thời gian nóng nhất trong ngày (từ 11 giờ đến 13 giờ chiều). Vì vậy, Đoan Ngọ có thể hiểu là “ngày mở đầu chuỗi ngày nóng nhất trong năm.” Việc cúng lễ vào thời điểm này cũng phù hợp với nhu cầu của nông dân trong việc theo dõi thời tiết và điều chỉnh trồng trọt.
Tết Đoan Ngọ ở ba miền có gì khác nhau?
Theo PGS. TS Phạm Ngọc Trung, nguyên Trưởng khoa Văn hóa học tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, ở Đồng Bằng Bắc Bộ, người dân thường dùng cơm rượu nếp để diệt côn trùng và sâu bọ. Quan niệm xưa cho rằng mùi nồng của cơm nếp kết hợp với men cay của rượu có thể xua đuổi ký sinh trùng có hại cho cơ thể.
Tại miền Trung, nơi có thời tiết khắc nghiệt, Tết Đoan Ngọ được đón bằng những nghi lễ lớn cầu mong bình an và mùa màng bội thu. Mâm cỗ của người miền Trung thường có cơm rượu để diệt sâu bọ, cùng với bánh tráng, chè kê, và không thể thiếu bánh tro.
Ở miền Nam, cơm rượu cũng là món cúng quan trọng nhưng thường được chế biến thành các viên tròn và ăn kèm với xôi vò. Thịt vịt cũng là món không thể thiếu trong các lễ cúng của người miền Nam vào dịp Tết Đoan Ngọ.
Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp để tiêu diệt sâu bọ và bảo vệ sức khỏe mà còn là thời điểm để các gia đình đoàn tụ và tôn vinh các truyền thống văn hóa. Dù là qua các món ăn đặc trưng hay các hoạt động cúng lễ, ngày này mang lại cơ hội để mọi người cùng nhau thưởng thức và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Chúc mọi người có một Tết Đoan Ngọ vui vẻ và ấm áp bên gia đình!