Tết Nguyên Tiêu là gì?
Tết Nguyên Tiêu, hay còn gọi là Rằm tháng Giêng, là một lễ hội truyền thống bắt nguồn từ Trung Quốc và được tổ chức vào ngày 15 tháng Giêng âm lịch. Trong năm 2026, Tết Nguyên Tiêu sẽ rơi vào ngày 3 tháng 3 năm 2026 dương lịch (thứ Ba).
Theo TS. Đinh Đức Tiến, từ Khoa Lịch sử của Đại học Xã hội và Nhân văn, Tết Nguyên Tiêu gắn liền với nhiều truyền thuyết phong phú của Trung Quốc và có các phiên bản khác nhau tùy theo từng vùng miền.
Sự tích và ý nghĩa của ngày Tết Nguyên Tiêu
Tết Nguyên Tiêu không chỉ là dịp lễ hội rực rỡ ánh đèn mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, đánh dấu sự khởi đầu của năm mới âm lịch. Đây là thời điểm mọi người hướng về cội nguồn, cầu mong bình an và tài lộc cho cả gia đình.
Sự tích ngày Tết Nguyên Tiêu
Tết Nguyên Tiêu có nguồn gốc từ thời Tây Hán ở Trung Quốc, nổi bật với lễ hội rước đèn lồng đặc sắc. Truyền thuyết kể rằng, vào mỗi mùa xuân, các cung nữ trong cung điện thường nhớ nhà da diết nhưng không thể rời đi do sự canh gác nghiêm ngặt.
Đông Phương Sóc, một viên quan được Hán Vũ Đế sủng ái, thương cảm trước nỗi lòng của họ và nghĩ ra một kế sách. Ông lan truyền tin đồn rằng thành Trường An sắp bị Hỏa thần thiêu rụi, gây hoang mang trong dân chúng.
Sau đó, ông đề xuất với nhà vua tổ chức lễ hội đèn lồng vào ngày rằm tháng Giêng để đánh lừa Hỏa thần, đồng thời tạo cơ hội cho vua và cung nữ ra ngoài “tránh nạn”. Hán Vũ Đế đồng ý, và từ đó, tục treo đèn lồng vào rằm tháng Giêng trở thành truyền thống, lan tỏa đến Việt Nam với những biến tấu độc đáo.
Ý nghĩa ngày Tết Nguyên Tiêu
Tết Nguyên Tiêu, nghĩa là “đêm rằm đầu tiên” (“Nguyên” là thứ nhất, “Tiêu” là đêm), còn được gọi là Tết Thượng Nguyên để phân biệt với Tết Trung Nguyên (Rằm tháng Bảy) và Tết Hạ Nguyên (Rằm tháng Mười).
Đây là ngày lễ quan trọng trong Phật giáo, với câu nói quen thuộc: “Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng”.
Mỗi gia đình thường chuẩn bị mâm cỗ cúng để bày tỏ lòng thành kính với Phật và tổ tiên, cầu mong một năm mới an lành, thịnh vượng. Mâm cỗ cúng Tết Nguyên Tiêu tùy thuộc vào phong tục từng vùng miền nhưng đều hướng đến sự biết ơn và tâm nguyện tốt đẹp.
Phong tục Tết Nguyên Tiêu ở Việt Nam
Tết Nguyên Tiêu gắn liền với các phong tục đặc sắc, thể hiện lòng thành kính và hy vọng của người Việt. Hai nét tiêu biểu là cúng Rằm tháng Giêng và lễ hội đèn rằm.
Cúng Rằm tháng Giêng
Người Việt, đặc biệt ở miền Bắc và miền Trung, chuẩn bị mâm cúng để dâng tổ tiên, thần linh, cầu bình an cho năm mới. Mâm cúng thường có gà luộc, xôi gấc, bánh chưng (miền Bắc) hoặc bánh trôi nước (miền Nam). Phong tục này không chỉ là nghi lễ tâm linh mà còn là dịp gia đình sum họp, tưởng nhớ cội nguồn.
Lễ hội đèn rằm
Ở Hội An, Huế, người dân thả đèn hoa đăng trên sông vào đêm Rằm tháng Giêng, tạo khung cảnh lung linh. Hoạt động này mang ý nghĩa cầu may mắn, hạnh phúc. Trẻ em miền Bắc đôi khi rước đèn lồng, hát đồng dao, làm sống lại không khí truyền thống.
Top lễ hội Tết Nguyên Tiêu nổi bật tại Việt Nam
Tết Nguyên Tiêu không chỉ có cúng lễ mà còn là dịp để các lễ hội đặc sắc diễn ra trên khắp Việt Nam. Dưới đây là ba sự kiện tiêu biểu thu hút đông đảo người tham gia.
Lễ hội chùa Hương (Hà Nội)
Mỗi dịp Rằm tháng Giêng, hàng nghìn người hành hương đổ về chùa Hương ở huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Lễ hội kéo dài từ mùng 6 tháng Giêng đến hết tháng 3 âm lịch, nhưng ngày Tết Nguyên Tiêu là cao điểm. Du khách cầu may, thắp hương giữa khung cảnh núi non hùng vĩ, tạo nên không khí tâm linh đặc biệt.
Lễ hội đèn rằm Hội An (Quảng Nam)
Tại phố cổ Hội An, đêm Tết Nguyên Tiêu trở nên lung linh với hoạt động thả đèn hoa đăng trên sông Hoài. Hàng trăm chiếc đèn được thắp sáng, mang lời nguyện ước của người dân và du khách. Lễ hội này không chỉ đẹp mắt mà còn là điểm nhấn văn hóa, thu hút đông đảo khách quốc tế.
Chùa Bà Thiên Hậu (TP.HCM)
Ở quận 5, TP.HCM, chùa Bà Thiên Hậu là nơi tổ chức cầu an sôi nổi dịp Tết Nguyên Tiêu. Người dân đến thắp hương, tham gia các hoạt động văn hóa như múa lân, biểu diễn nghệ thuật, cầu mong sức khỏe và tài lộc.
Tập tục và lễ hội Tết Nguyên Tiêu ở các nước
Tết Nguyên Tiêu là dịp lễ hội độc đáo được tổ chức ở nhiều quốc gia, mỗi nơi mang một màu sắc văn hóa riêng biệt. Từ những hoạt động rước đèn lồng rực rỡ đến các nghi thức cầu an đầy ý nghĩa, ngày lễ này đã trở thành cầu nối giữa truyền thống và đời sống hiện đại.
Tết Nguyên Tiêu tại Việt Nam
Ở Việt Nam, Tết Nguyên Tiêu diễn ra vào ngày rằm tháng Giêng, thường là dịp để người dân đến chùa cúng sao giải hạn và cầu nguyện cho điều lành. Tại những khu vực có đông người Hoa sinh sống, như Chợ Lớn và Hội An, ngày lễ này được tổ chức với nhiều hoạt động đặc sắc và phong phú.
Ở Quận 5, Thành phố Hồ Chí Minh, cộng đồng người Hoa tổ chức nhiều lễ hội truyền thống tại các Hội quán và gia đình, bao gồm nghi thức lễ, diễu hành, trình diễn ca kịch cổ truyền, múa lân sư rồng, đố chữ, thư pháp, thư họa, và trình diễn âm nhạc. Vào ngày này, các Phật tử cũng thường đến chùa để lễ Phật, cầu mong gia đạo bình an.
Tết Nguyên Tiêu tại Trung Quốc
Tết Nguyên Tiêu ở Trung Quốc, còn được gọi là Tết Thượng Nguyên hoặc Tết Trạng Nguyên, là dịp để người dân cầu an và cầu phước. Trong ngày này, họ thường cúng tế, ăn bánh trôi (gọi là “thang viên” – viên tròn trong nước), tham gia vào các trò chơi đoán hình thù trên lồng đèn, ngâm thơ, ghi ước nguyện lên đèn lồng và thả chúng lên trời.
Tết Nguyên Tiêu tại các quốc gia khác
Tại Hàn Quốc, rằm tháng Giêng được gọi là lễ Daeboreum (대보름). Vào đêm trước Daeboreum, người dân thường tham gia vào các trò chơi truyền thống như Samulnori (쥐불 놀이) và leo núi để trở thành người đầu tiên nhìn thấy mặt trăng mọc, đồng thời cầu may mắn.
Tại Nhật Bản, rằm tháng Giêng âm lịch được gọi là lễ 小 正月 (Koshōgatsu). Vào dịp này, người dân cầu nguyện cho một vụ mùa bội thu và thường ăn cháo đậu đỏ vào buổi sáng.
Tại Philippines, ngày rằm tháng Giêng được tổ chức với các chương trình diễu hành đặc sắc.
Một số câu hỏi thường gặp về ngày Tết Nguyên Tiêu
Dưới đây là các câu hỏi mà mọi người thường hỏi về Tết Nguyên Tiêu:
Tết Nguyên Tiêu 2026 là ngày nào theo Dương lịch?
Tết Nguyên Tiêu diễn ra từ đêm 14 đến hết ngày 15 tháng Giêng âm lịch. Năm 2026, Tết Nguyên Tiêu rơi vào ngày 13 tháng 2 dương lịch (thứ sáu), là thời điểm lý tưởng để thắp hương cầu bình an và tham gia các hoạt động lễ hội.
Cúng rằm tháng Giêng 2026 vào ngày nào theo Dương lịch?
Rằm tháng Giêng 2026 chính là Tết Nguyên Tiêu, nên lễ cúng sẽ diễn ra vào ngày 13 tháng 2 dương lịch (thứ sáu). Đây là ngày phù hợp để chuẩn bị mâm cỗ cúng Phật và tổ tiên.
Tết Nguyên Tiêu của người Hoa và người Việt khác nhau như thế nào?
Tết Nguyên Tiêu du nhập vào Việt Nam từ thời Bắc thuộc và được biến tấu theo phong tục địa phương. Người Hoa thường tổ chức lễ hội hoa đăng, thả đèn lồng, trong khi người Việt chú trọng đến việc lễ Phật tại chùa và cầu an cho gia đình.
Tết Nguyên Tiêu nên ăn gì?
Ở Trung Quốc, người ta ăn bánh trôi, há cảo, bánh táo đỏ để cầu may mắn. Ở Việt Nam, các món như bánh chưng, xôi gấc, gà luộc được ưa chuộng, tượng trưng cho hạnh phúc và thịnh vượng.
Cách cúng ngày Rằm tháng Giêng như thế nào?
Ngày cúng Rằm tháng Giêng 2026 tốt nhất là sáng ngày 13/02/2026 (15 tháng Giêng âm lịch). Nếu bận, bạn có thể cúng vào ngày 12/02/2026 (14 tháng Giêng). Thời gian cúng lý tưởng là giờ Ngọ, với mâm cỗ cúng Phật và gia tiên được chuẩn bị chu đáo.
Tết Nguyên Tiêu, hay Rằm tháng Giêng, là dịp lễ quan trọng diễn ra từ ngày 14 đến 15 tháng Giêng âm lịch, mang đậm ý nghĩa văn hóa và tâm linh. Dù có sự khác biệt về phong tục giữa các quốc gia, ngày lễ này đều hướng đến việc cầu bình an, hạnh phúc và thịnh vượng.
