Tết Nhật Bản (Oshougatsu) là một trong những lễ hội quan trọng và lớn nhất trong văn hóa Nhật Bản, được tổ chức vào đầu tháng 1 dương lịch. Vào năm 2026, lễ hội này sẽ bắt đầu từ ngày 1/1/2026 (thứ Năm), là thời điểm để người Nhật cùng gia đình sum họp, bày tỏ lòng hiếu thảo với tổ tiên và cầu chúc cho một năm mới Bính Ngọ thịnh vượng.
Lịch sử về Tết Nhật Bản (Oshougatsu)
Tết Oshougatsu có nguồn gốc từ sự hòa quyện giữa hai tôn giáo lớn là Thần đạo (Shinto) và Phật giáo. Thần đạo nhấn mạnh vào việc tôn kính các vị thần thiên nhiên và tổ tiên, trong khi Phật giáo mang đến các nghi lễ để xua đuổi tà ma và các phiền muộn trong cuộc sống.
Ngay từ thời kỳ cổ đại, người Nhật đã tin rằng đầu năm mới là dịp để làm sạch tâm hồn, dọn dẹp những điều không may và đón nhận các vị thần mang lại phước lành. Các nghi lễ truyền thống trong Oshougatsu như việc rung chuông tại các ngôi chùa và việc thờ cúng tổ tiên phản ánh rõ sự giao thoa của hai tôn giáo này.
Trong suốt hàng thế kỷ, các phong tục đón Tết dần được bổ sung và phát triển. Đến thời kỳ Minh Trị (Meiji) vào cuối thế kỷ 19, Nhật Bản chuyển sang sử dụng lịch dương, chính thức quy định ngày đầu năm mới bắt đầu từ 1/1.
Các nghi lễ cổ truyền vẫn được giữ gìn và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa Nhật Bản, thể hiện sự tôn trọng đối với tổ tiên, gia đình và những giá trị truyền thống.
Các hoạt động trước ngày Tết
Tổng vệ sinh nhà cửa – Osouji
Trước khi bước vào năm mới, người Nhật thực hiện một phong tục gọi là Osouji, có nghĩa là tổng vệ sinh nhà cửa. Đây không chỉ đơn thuần là việc dọn dẹp mà còn mang tính biểu tượng sâu sắc.
Qua việc làm sạch, người Nhật tin rằng họ đang xua đuổi những điều không may mắn, buồn bã trong năm cũ và đón nhận sự trong lành, may mắn của năm mới. Việc này cũng được thực hiện với tinh thần chuẩn bị cho sự xuất hiện của vị thần năm mới Toshigami-sama, vị thần mang đến sức khỏe và phúc lộc cho gia đình.
Trang trí nhà cửa
Một phần quan trọng không kém của việc chuẩn bị cho năm mới là trang trí nhà cửa. Người Nhật thường treo Shimenawa, một loại dây thừng thiêng liêng làm từ rơm bện, trước cửa nhà.
Shimenawa có chức năng trừ tà, xua đuổi các linh hồn xấu xa, và chào đón các vị thần mang lại may mắn. Ngoài ra, trong bếp, họ còn treo Wakazari, một loại vòng trang trí nhỏ hơn nhưng cũng mang ý nghĩa cầu chúc bình an và may mắn cho gia đình.
Một biểu tượng quan trọng khác trong trang trí Tết là Kadomatsu, thường được đặt trước cửa nhà. Kadomatsu là một cặp cây được làm từ tre, thông và mận, tượng trưng cho sự trường thọ và sức sống.
Viết thiệp chúc Tết – Nengajo
Phong tục viết thiệp chúc Tết – Nengajo là một phần không thể thiếu trong dịp Oshougatsu. Người Nhật thường gửi những tấm thiệp này cho bạn bè, đồng nghiệp và gia đình để gửi gắm lời chúc mừng năm mới. Thiệp Nengajo không chỉ là phương tiện gửi lời chúc tốt đẹp mà còn là cách để bày tỏ lòng tri ân với những người xung quanh.
Đặc biệt, thiệp Nengajo sẽ được gửi đúng vào ngày 1/1 và thường được in hình các biểu tượng may mắn của năm, như hình con giáp hoặc những biểu tượng gắn liền với mùa xuân và sự tái sinh.
Phong tục truyền thống ngày Tết Nhật Bản
Tham dự lễ rung chuông đêm giao thừa – Joya no Kane
Một trong những phong tục truyền thống đặc sắc nhất trong đêm giao thừa Nhật Bản là lễ rung chuông Joya no Kane. Tại các ngôi chùa Phật giáo trên khắp đất nước, chuông được rung đúng 108 lần.
Con số này mang ý nghĩa đặc biệt vì theo quan niệm Phật giáo, con người có 108 phiền muộn và đam mê (được gọi là bonnou) gây trở ngại cho cuộc sống. Tiếng chuông được rung nhằm thanh lọc tâm hồn, giải thoát con người khỏi những lo âu, phiền muộn và khởi đầu năm mới với sự thanh tịnh.
Người dân tin rằng mỗi tiếng chuông vang lên là một lần tâm hồn được gột rửa, mang lại sự an lành và bình yên trong lòng.
Thăm chùa đầu năm – Hatsumoude
Ngay sau đêm giao thừa, người Nhật thường tham gia vào hoạt động Hatsumoude – thăm chùa đầu năm. Đây là dịp để cầu nguyện cho một năm mới thuận lợi, bình an, và gặp nhiều may mắn.
Các ngôi đền và chùa như Meiji Jingu ở Tokyo hay Fushimi Inari ở Kyoto thu hút hàng triệu người viếng thăm vào những ngày đầu năm. Tại đây, người dân có thể xin bùa may mắn, viết lời cầu nguyện lên các tấm Ema (bảng gỗ), hoặc rút Omikuji (quẻ bói) để xem vận may trong năm tới.
Thờ cúng ông bà tổ tiên và các vị thần
Trong dịp Tết, việc thờ cúng tổ tiên là phong tục không thể thiếu, thể hiện lòng tôn kính đối với các thế hệ đi trước. Người Nhật thường chuẩn bị một bàn thờ nhỏ tại gia đình, nơi họ đặt các vật phẩm cúng tế như rượu, bánh gạo và hoa quả.
Ngoài ra, người Nhật cũng thờ cúng các vị thần bảo hộ gia đình, đặc biệt là vị thần năm mới Toshigami-sama, người được cho là mang lại sức khỏe và tài lộc. Các nghi thức thờ cúng được thực hiện một cách trang nghiêm nhằm thể hiện lòng biết ơn và hy vọng nhận được sự bảo vệ trong năm mới.
Lì xì may mắn – Otoshidama
Otoshidama, hay phong tục lì xì, là một trong những hoạt động khiến trẻ em Nhật Bản háo hức nhất trong dịp Tết. Người lớn, đặc biệt là cha mẹ và ông bà, thường tặng trẻ em những phong bao lì xì chứa tiền.
Số tiền trong phong bao có thể dao động từ vài trăm yên đến vài nghìn yên, tùy thuộc vào độ tuổi và mối quan hệ. Đây là món quà mang ý nghĩa may mắn, biểu tượng cho sự thịnh vượng và khởi đầu tốt đẹp trong năm mới. Otoshidama không chỉ là niềm vui của trẻ em mà còn là sự chia sẻ may mắn giữa các thế hệ trong gia đình.
Các trò chơi truyền thống
Trong những ngày đầu năm, người Nhật thường tham gia các trò chơi dân gian để mang lại niềm vui và sự gắn kết gia đình. Một trong những trò chơi phổ biến là Fukuwarai, trong đó người chơi bịt mắt và đặt các bộ phận trên khuôn mặt vào đúng vị trí trên tờ giấy, tạo nên những hình ảnh hài hước.
Ngoài ra, Karuta (chơi bài) và Takoage (thả diều) cũng là những trò chơi không thể thiếu trong dịp Tết. Các trò chơi truyền thống không chỉ giúp duy trì văn hóa mà còn tạo ra những khoảnh khắc vui vẻ, ấm cúng bên gia đình.
Ngắm mặt trời mọc đầu tiên – Hatsuhinode
Một hoạt động mang tính biểu tượng khác trong Tết Nhật Bản là Hatsuhinode – ngắm mặt trời mọc đầu tiên của năm mới. Người Nhật tin rằng việc chứng kiến mặt trời mọc đầu năm tượng trưng cho sự khởi đầu may mắn và mang đến nhiều điều tốt đẹp trong năm tới.
Để thực hiện Hatsuhinode, nhiều gia đình dậy rất sớm và tìm đến những nơi có khung cảnh đẹp như núi Phú Sĩ, bờ biển, hoặc các đền chùa để đón nhận ánh nắng đầu tiên của năm.
Món ăn truyền thống Nhật Bản ngày Tết
Osechi
Osechi là bộ món ăn truyền thống của Nhật Bản trong dịp Tết, được trình bày đẹp mắt trong những hộp gỗ nhiều tầng gọi là jubako. Mỗi món trong Osechi đều mang một ý nghĩa tốt lành.
Chẳng hạn, kuromame (đậu đen) tượng trưng cho sức khỏe, kazunoko (trứng cá trích) thể hiện sự sinh sôi, và ebi (tôm) đại diện cho trường thọ. Osechi không chỉ là một món ăn mà còn là thông điệp gửi gắm những mong ước tốt đẹp cho năm mới.
Mì trường thọ – Toshikoshi Soba
Trong đêm giao thừa, người Nhật thường ăn Toshikoshi Soba, món mì biểu tượng cho sự trường thọ và sức khỏe. Sợi mì dài tượng trưng cho cuộc sống lâu dài và dẻo dai.
Bên cạnh đó, Toshikoshi Soba còn mang ý nghĩa cắt đứt mọi phiền muộn, bất hạnh của năm cũ, để chuẩn bị đón chào một năm mới đầy hy vọng.
Bánh dày Ozoni
Ozoni là món súp đặc biệt với thành phần chính là bánh dày mochi, được ăn vào buổi sáng ngày mùng 1 Tết. Mochi trong Ozoni tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và sự đoàn kết gia đình. Thành phần của Ozoni có thể thay đổi tùy vùng miền, nhưng luôn có chung ý nghĩa mang lại sự hòa thuận và gắn kết trong năm mới.
Bánh Kagamimochi
Kagamimochi là một loại bánh dày truyền thống của Nhật Bản, thường được đặt trên bàn thờ hoặc đền chùa trong suốt dịp Tết. Bánh Kagamimochi gồm hai lớp mochi xếp chồng lên nhau, đại diện cho năm cũ và năm mới.
Trên cùng là một quả quýt, tượng trưng cho sự trường tồn và sự thịnh vượng liên tục qua các thế hệ. Bánh thường được đặt lên bàn thờ và sau đó được chia sẻ ăn cùng gia đình để nhận may mắn từ các vị thần.
Một số điều kiêng kỵ vào ngày Tết ở Nhật
Trong những ngày Tết, người Nhật rất chú trọng đến các phong tục kiêng kỵ để đảm bảo sự may mắn. Một số điều cần tránh gồm:
Không quét dọn nhà cửa: Vì việc này có thể “quét” đi sự may mắn đang đến với gia đình trong năm mới.
Không làm vỡ đồ vật: Điều này được coi là điềm xấu, thể hiện sự đổ vỡ, chia cắt trong gia đình.
Tránh tặng hoặc nhận vật sắc nhọn: Như dao, kéo, vì chúng có thể tượng trưng cho sự “cắt đứt” mối quan hệ giữa người tặng và người nhận.
Lời chúc mừng năm mới
Trong dịp Tết, người Nhật thường gửi đến nhau những lời chúc như “Akemashite Omedetou Gozaimasu”, có nghĩa là “Chúc mừng năm mới.” Lời chúc này không chỉ mang ý nghĩa cầu mong may mắn và hạnh phúc, mà còn là cách để gắn kết các mối quan hệ, thể hiện lòng biết ơn và sự tri ân trong cộng đồng và gia đình.
Lễ hội Oshougatsu không chỉ là dịp để gia đình đoàn tụ, mà còn là cơ hội để người Nhật thể hiện lòng tôn kính đối với truyền thống và văn hóa của mình. Những phong tục này đã trở thành nét đẹp độc đáo, thu hút sự quan tâm của nhiều người trên thế giới.
